پرسشی که این روزها دوستان و همکاران از بنده میپرسند اینه که چرا عید فطر اینقدر دیر اعلام شد؟ هلال ماه که موقع غروب دیده میشه پس چرا آخر شب اعلام عید شد؟

برای پاسخ به این پرسش ، باید رویدادهایی روز شنبه ستاد استهلال رو توضیح بدم اما قبل از ورود به اینکار ذکر دو نکته ضروری است. اولا" موضوع رویت هلال از دو جنبه ی نجومی و فقهی قابل بررسی است. وظیفه ی رصدگران فقط کار کردن در بخش نجومی رویت هلال است. ما نه دخالتی در بخش فقهی داریم و نه وظیفه ای. شاید زمانی برسه که هلالی رو ببینیم اما در بخش فقهی این رویت نتونه حجت شرعی لازم برای اثبات اول ماه رو تامین کنه و برعکس ، شاید زمانی ما هلالی رو نتونیم ببینیم اما بنا به دلایل دیگر حجت شرعی لازم برای اثبات اول ماه تامین بشه. این موارد مرتبط با تخصص ما نیست و نباید در محافل نجومی مورد بحث قرار بگیره.

ثانیا" به نظر میرسه برخی از استانداردهایی که تاکنون مورد توجه و نظر کارشناسان محترم رویت هلال بوده باید مورد بررسی و تجدید نظر قرار بگیره. یکی از این موارد مدت زمان رویت هلال توسط رصدگران است. قانون نانوشته ای تا بحال داشتیم که یه حداقل زمان ( مثلا" 30 ثانیه ) برای رویت هلال قائل است. این حداقل برای این وضع شده بود تا هر گونه تردید و ابهام رصدگران در مورد رویت هلال برطرف بشه. اصل این قاعده ( لزوم به اطمینان رسیدن رصدگر ) درست است اما در عین حال باید دید که چه کسی رصد رو انجام داده و چه سابقه ای در رویت هلال داره؟ یادمه وقتی که برای رصد هلال رمضان 1423 به شیراز سفر کرده بودم استاد ارجمند جناب آقای مهندس میر سعید هم در استان کرمان برای رویت این هلال اقدام کردند و موفق شدند به مدت 4 ثانیه هلال ماه رمضان رو رویت کنند. در گفتگوی تلفنی که با جناب میر سعید داشتم به ایشون عرض کردم 4 ثانیه رویت آقای میر سعید معادل چندین دقیقه رصد بنده و یا دیگر رصدگران است چرا که تجربه در این میان ، بسیار بسیار اهمیت داره. با این مقدمه رویدادهای روز شنبه در ستاد استهلال رو مرور میکنم.

بنا بر هماهنگی قبلی صبح روز شنبه در ستاد مستقر شدم. هماهنگ شده بود که جنابان آقایان مهندس میر سعید ، دکتر موحد نژاد و دکتر سمیعی هم بعد از ظهر تشریف بیارن. جناب مهندس رستمی هم متاسفانه درگیر بیماری پدر بزرگوارشون بودند و نمیتونستند در ستاد باشند ( در همین جا از همه ی دوستان میخوام برای شفای عاجل ایشون یه سوره ی حمد قرائت کنند ). اول صبح چند تماس تلفنی با برخی رصدگران داشتم. از فرصت استفاده کردم و مقدمات برنامه ی بعد از ظهر رو فراهم کردم. مختصات هلال برای دقایق قبل از غروب در تهران رو هم آماده کردم تا در صورت مساعد بودن شرایط جوی ، در ستاد استهلال و با دوربین 20 در 80 برای رویت هلال تلاش کنم.

اولین خبر رو پیش از ظهر از آقای عباس احمدیان دریافت کردم. آقای احمدیان که از رصدگران کارکشته در رویت هلال ( بخصوص رویت در روز ) هستند و رکوردهایی در این زمینه دارند تماس گرفتند و گفتند با تلسکوپ از آسمان عکس گرفتند و سپس در پردازش تصویر تونستند هلال رو آشکار کنند. این عکسها با پست الکترونیکی بدستم رسید. تشخیص هلال در این عکسها قدری دشوار بود.

طبق پیش بینی فنی و کارشناسی یکی از رصدگران هلال که در زمینه ی هواشناسی هم تخصص دارند ، شرایط جوی در اکثر مناطق کشور رو به وخامت بود و به مرور پوشش ابر و غبار حکمفرما میشد. این پیش بینی خیلی زود محقق شد. مهمترین تاثیر شرایط جوی این شد که تا ساعت 17 هیچ خبری در ستاد نبود و هیچ گزارشی دریافت نشده بود. تصمیم گرفته شد اگر تا حدود ساعت 17 رصدگران با ستاد تماس نگیرند ، ما تماس بگیریم و وضعیت رو جویا بشیم.

ساعت کمی از 17 گذشته بود که اولین گزارش دریافت شد. 3 رصدگر مستقر در ارتفاعات گیان ( جاده قم – تفرش ) موفق شده بودند هلال رو بمدت نیم ساعت و بطور متناوب با تلسکوپ 8 اینچ رویت کنند. مشغول صحبت با این دوستان و ثبت گزارش اونها بودم که گزارش سایت مارشینان اصفهان هم رسید. 4 رصدگر مستقر در این سایت موفق به رویت هلال شده بودند. در هر دوی این گزارشها رصدگران دقایقی قبل از اطمینان کامل ، هلال را می دیده اند اما بدلیل عبور مکرر لایه های نازک ابر از روی هلال ، مدت زمان رویت آنان آنقدر کوتاه میشد که نتوانسته بودند به اطمینان قلبی برسند اما با بهبود شرایط هر 7 نفر مطمئن به رویت هلال شدند که البته در همین حالت نیز ، هر بار رویت آنان بیشتر از 6 تا 7 ثانیه نبوده است و هلال مجددا" زیر لایه ای نازک از ابر قرار میگرفته. سومین گزارش با شرایطی مشابه از شهر جدید صدرا واقع در شمال شیراز دریافت شد که حکایت از موفقیت 2 رصدگر در رویت هلال داشت.

تا حدود ساعت 18:30 دست تنها بودم و اساتید محترم تشریف نیاورده بودند. کار تحلیل این سه گزارش رو شروع کردم. در این تحلیل از عکسهای ارسالی آقای احمدیان هم استفاده شد. جناب موحد نژاد و جناب سمیعی هم تشریف آوردند. مجددا" با هر سه گروه صحبت کردند. نکته ی مهم و در خور توجه در مورد این گزارشها این بود که هر سه رصد در محدوده ی زمانی 16:30 تا 17:30 انجام شده بود و طول کمانی که رصدگران گزارش میکردند خیلی نزدیک به هم ( از حداقل 90 درجه تا حدود 120 درجه ) بود. عکسهایی که آقای احمدیان ارسال کرده بودند نیز کمانی با همین حد و اندازه ( البته قبل از ظهر ) رو نشان میداد. بنده اعتقاد داشتم این سه گزارش ، هر یک دیگری رو تایید میکنه. رصدگرانی که گزارش کرده بودند ، کاملا" شناخته شده و متخصص بودند و توصیفات اونها از هلال مشابه هم بود.

گزاش دیگری از لامرد ( جنوب استان فارس ) دریافت شد که حکایت از موفقیت 2 رصدگر در رویت هلال با تلسکوپ 5 اینچ داشت. همچنین گزارش دیگری نیز از کمیجان استان مرکزی دریافت شد که سه رصدگر موفق به رویت هلال با تلسکوپ شده بودند. در این دو گزارش ، رصدگران مطمئن بودند که هلال را دیدند اما به نظر میرسید در روش کارشون و یا در نوع گزارش دهی مشکلی وجود دارد. به عنوان مثال رصدگران محترم کمیجان هر یک طول کمانی بسیار متفاوت از دیگری بیان میکردند. شاید این موضوع در اثر استرس و خوشحالی ناشی از رویت هلال ایجاد شده باشه اما هر دلیلی که وجود داشت ، این اختلاف روایتها باعث میشد که گزارش ارزنده ی دوستان قدری تضعیف بشه. رصدگران پر تلاش لامرد برای رویت هلال عازم کوهستان شده بودند و موقع صحبت با بنده تذکر میدادند که موقعیت استقرار کنونی آنان خطرناک است. مدت زمانهای رویت هر یک از این دو بزرگوار نیز بسیار کوتاه بوده است. هر دو به رصد خود اطمینان داشتند اما این گزارش در مقایسه با سه گزارش اول ، قدری ضعیفتر به نظر میرسید.

نکته ی دیگری که باید به آن میپرداختیم این بود که چرا از خیل عظیم رصدگران و گروههای که برای رویت هلال اقدام کرده اند فقط سه گزارش مثبت دریافت شده ؟ به هر کسی بگویند از بین بیش از 150 گروه ، فقط سه گروه موفق به رویت هلال شده است ، اولین چیزی که به ذهن او خطور میکند این است که شاید آن سه گروه دچار خطا و اشتباه شده باشند. پس ما باید بررسی میکردیم تا ببینیم دلیل عدم موفقیت دیگر گروهها چیست؟

تا زمان تنظیم گزارش اولیه ، گزارش بیش از 115 گروه مبنی بر عدم رویت هلال دریافت شده بود. نگاهی گذرا به فهرست این گروهها نشان میداد که تقریبا" تمامی گروههای ممتاز و درجه اول ستاد استهلال ، بدلیل مواجه شدن با شرایط نامناسب جوی اعلام عدم رویت هلال کرده اند. در 21 موردی هم که آسمان صاف بوده است ، رصدگران یا ابزار مناسب نداشته اند و یا از تجربه ی کافی برای رویت هلال در روز برخوردار نبوده اند. نتیجه اینکه ، عدم رویت هلال در این گروهها نمیتونست مانعی برای پذیرش سه گزارش قم ، اصفهان و شیراز باشه.

این تحلیلها تا حدود ساعت 20:30 بطول انجامید. در حالیکه گزارش اولیه میرفت تا با سه گزارش مثبت ، 2 گزارش مشروط و 115 گزارش منفی تنظیم و ارائه بشه ، گزارش دیگری ارائه شد که از شهرستان خوی (  شمال آذربایجان غربی ) ارسال شده بود. من این برگه رو دیده بودم اما چون مشغول نوشتن گزارش نهایی بودم فکر میکردم دوستان دیگر با این رصدگران تماس خواهند گرفت. بنا شد پس از تماس با این گروه ، گزارش جمع بندی و ارسال بشه. تماس گرفتم و صحبت کردم. رصدگران گزارش میدادند که مقارن غروب خورشید و بعد از غروب موفق به رویت هلال با تلسکوپ شده اند. این رصد از جنبه های مختلف حائز اهمیت بود زیرا اولا" در شمالی ترین بخش کشور و ثانیا" مقارن غروب خورشید و بعد از غروب انجام شده بود. اساتید هم با این رصدگران صحبت کردند. مختصات رصدگاه رو بصورت تقریبی بدست آوردیم و پارامترهای هلال و خورشید رو با اونچه که رصدگران مشاهده کرده بودند تطبیق دادیم. موردی برای ایراد وارد کردن به گزارش پیدا نکردیم الا اینکه رصدگران رو نمی شناختیم. خود رصدگران گله مند بودند که چندین ساله دارن در عرصه ی رویت هلال رمضان و شوال فعالیت میکنند اما حمایت چندانی از اونها بمل نیومده.

گزارش نهایی شامل 3 گزارش رویت در روز ، یک گزارش خوی ، گزارشهای لامرد و کمیجان ، گزارشهایی که خود رصدگران اطمینان قطعی به رویت خود نداشتند ( برای بیان اینکه حتی به این گزارشها نیز توجه شده است ) ، جدول گروههایی که اعلام عدم رویت هلال کرده بودند و نظریه ی کارشناسان حاضر در ستاد استهلال ، آماده و از طریق مسئولین محترم به محضر مقام معظم رهبری مد ظله العالی تقدیم شد. در حالیکه منتظر دریافت نظر معظم له بودیم از اصفهان خبرهای جدید رسید. گروه آقای احمدیان هم موفق به رویت هلال شده بودند. رصدگران دولت آباد هلال را در پردازش تصویر آشکار کرده بودند و در نجف آباد ، هلال ماه در لحظاتی قبل از غروب ماه با دوربین دوچشمی دیده شده بود. این خبرها بلافاصله به دفتر منتقل شد. یک گزارش هم از مناطق کرد نشین دریافت شد دال بر رویت هلال با چشم غیر مسلح که با توضیحات ارائه شده توسط اینجانب ، هموطنان گرامی آن خطه متوجه شدند چار خطا و اشتباه شده اند. غیر از این هیچ گزارش دیگری در مورد رویت با چشم غیر مسلح دریافت نکردیم.

مسئولین ستاد استهلال تماس گرفتند و دستور دادند در مورد گزارش خوی بیشتر کار و بررسی کنیم. مجددا" با این دوستان صحبت شد. یک گزارش مغایر داشتیم که بیان میکرد آسمان خوی تمام ابری بوده است این گزارش میتونست نقض کننده گزارش اول باشه. نکته ی دیگری که باید کنترل میشد این بود که چه کسی رصدگران خوی رو تایید میکند؟

همین کار به ظاهر ساده نزدیک به 2 ساعت بطول انجامید. با ستاد استهلال استان آذربایجان غربی تماس گرفته شد ولی در جریان این رصد نبودند. تلاش کردیم با امام جمعه ی محترم خوی تماس بگیریم اما تلفنهای مکرر ما با شماره همراه ، دفتر و منزل ایشان بدون پاسخ ماند. مسئول استهلال خوی (حجت الاسلام معصومی ) در حال اقامه نماز جماعت بودند و بعد از نماز هم به منبر رفتند. از خود رصدگران پرسیدیم چه کسی با شما و کار شما آشنا است؟ گفتند شخص امام جمعه ی خوی. گفتیم نتوانسته ایم ایشان رو پیدا کنیم. گفتند ما هم اکنون در حال رصد اجرام سماوی هستیم ، الان سریعا" به خوی بازمیگردیم تا امام جمعه رو بیابیم و ایشان با شما تماس بگیرند.

بلاخره پس از تماسهای پی در پی موفق شدیم با حجت الاسلام معصومی صحبت کنیم. در این صحبت معلوم شد که اولا" ایشان این رصدگران رو می شناختند و اونها رو تایید میکردند و ثانیا" گزارشی که در مورد آسمان تمام ابری خوی ارائه شده بود مربوط به زمان بعد از غروب ماه بوده و نه قبل از آن.

با این توضیحات ، دیگر ابهامی در مورد گزارش خوی وجود نداشت و نتیجه به مسئولین ستاد اعلام شد. ساعت 22:30 بود. دقایقی بعد حجت الاسلام و المسلمین جناب آقای مروی رئیس محترم ستاد استهلال با خبر اثبات حلول ماه شوال برای مقام معظم رهبری مد ظله العالی به محل ستاد بازگشتند.......

همانگونه که ملاحظه میشود ، تاخیر در اعلام اثبات حلول ماه شوال ، ناشی از دقت نظر ویژه ی مقام معظم رهبری مد ظله نسبت به گزارشها و لزوم بررسی همه جانبه ی موضوع بود. بعضی وقتا ممکنه تکمیل ادله ی شرعی برای اثبات حلول ماه نو نیاز به زمان و انجام بررسیهای گسترده داشته باشه. ممکنه تعداد گزارشها کم باشه و یا نحوه ی رویت شدن هلال بگونه ای باشه که نتونه حجت شرعی لازم برای اثبات حلول ماه جدید رو بسادگی فراهم کنه. شاید باورش برای دوستانی که این نوشته رو میخونند سخت باشه که بشنوند بنده و اساتید محترم حاضر در ستاد حدود 10 دقیقه در مورد نوشتن یا ننوشتن فقط یک کلمه ( کلمه ی اکثر ) در بخشی از گزارش کارشناسی گفتگو میکردیم تا بتونیم اولا" حق مطلب رو بیان کنیم و ثانیا" گزارشمون جهت دار نشه و همون چیزی رو که روی داده بیان کنیم ( بی هیچ عرض و منظوری ). شاید بعضیها بگن چرا اینقدر مته به خشخاش میذارین؟ در پاسخ باید بگم بار مسئولیت کسانی که بعنوان کارشناس در ستاد حاضرند بسیار بسیار سنگین است ( مهندس میر سعید یه بار کارش به همین خاطر به بیمارستان کشیده شد و امسال هم بنده دچار گرفتگی و درد شدید عضلانی شدم که هنوز هم ادامه داره ). بحث عمل واجب و یا حرام میلیونها نفر در میان است. نباید کاری سر سری گرفته بشه. وقتی نوشتن و یا ننوشتن فقط یه کلمه میتونه تاثیر مهمی در یه نتیجه گیری بذاره ، حق همینه که اینکار در نهایت دقت انجام بشه. از اونجا که این موضوع بار شرعی سنگینی داره ، وقت گذاشتن برای رسیدگی دقیقتر امری اجتناب ناپذیر است ؛ و این همون چیزی است که برای هلال شوال 1433 روی داد.

به سهم خودم لازمه از تلاش و همت والای تمامی رصدگران محترم هلال تشکر و قدردانی کنم. بحمدالله همه ی ما تونستیم وظیفه ای که بر عهده داشتیم انجام بدیم. مهم نیست که کی هلال رو دید و کی ندید. مهم اینه که این موفقیتهای علمی و رصدی متعلق به تمامی اعضای جامعه ی بزرگ و پرتوان رصگران هلال ماه در ایران است. نهالی رو که بزرگانی همچون استاد صیاد با زحمت و مشقت فراوان کاشتند ، امروز تبدیل به درخت تنومند و پر ثمری شده که در خدمت مردم عزیر ایران است.

منبع : http://amehrani.persianblog.ir/post/1278